چشم یکی از حساس‌ترین و مهم‌ترین اعضای بدن است. سلامت آن تأثیر مستقیم بر کیفیت زندگی ما دارد. مراقبت از چشم فقط مخصوص افراد مسن نیست؛ بلکه از دوران کودکی تا میانسالی و حتی سالمندی باید به آن توجه ویژه داشت. رعایت برخی نکات ساده در زندگی روزمره می‌تواند از بسیاری مشکلات و بیماری‌های چشمی پیشگیری کند.
دوران نوزادی و شیرخواری
والدین باید مطمئن شوند که معاینه چشم نوزاد در زایشگاه یا در اولین فرصت پس از تولد توسط چشم پزشک انجام شود. برخی از نوزادان ممکن است در هنگام تولد دچار آب مروارید مادرزادی،آب سیاه و یا سایر موارد باشد. با یک معاینه توسط پزشک با تجربه می شود تا حدود زیادی این موارد را تشخیص داد.
دوران کودکی و نوجوانی
- معاینه منظم: بهتر است کودکان پیش از ورود به مدرسه توسط چشم‌پزشک معاینه شوند تا مشکلاتی مانند تنبلی چشم یا عیوب انکساری (ضعف بینایی) یا بیماری های احتمالی مادرزادی مانند آب مروارید مادرزادی و موارد احتمالی دیگر زودتر تشخیص داده شود.
- توصیه می شود که در ۳ تا ۴ سال اول زندگی تا جایی که امکان دارد موبایل و تبلت از دسترس کودکان دور شود. زیرا دراین دوران بیشترین تکامل سیستم بینایی و مغزی و بخشی از تکامل اسکلتی آدم اتفاق می افتد.
- فاصله از تلویزیون و تبلت: کودک باید حداقل دو متر از تلویزیون فاصله داشته باشد( برای یک تلویزیون ۴۲ اینج) و برای تلویزیون های بزرگتر به همین نسبت فاصله باید بیشتر شود. زمان استفاده از موبایل و تبلت محدود باشد.
- نور مناسب هنگام مطالعه: کودک باید در محیطی با نور کافی درس بخواند تا چشم‌ها بیش از حد خسته نشوند.
- بازی در فضای باز: تحقیقات نشان داده‌اند که بازی و فعالیت در فضای باز، به‌ویژه در روشنایی روز، به پیشگیری از نزدیک‌بینی کمک می‌کند.
- روزانه حداقل یک ساعت و ترجیحا دو ساعت فعالیت در هواز آزاد توصیه می شود .
- مطالعه‌ای در JAMA Network Open (سال ۲۰۲۵) نشان داد که هر ساعت اضافه‌ی استفاده از صفحه‌های دیجیتال در روز، خطر نزدیک‌بینی را تا ۲۱٪ افزایش می‌دهد.
- استفاده‌ی بیش از ۴ ساعت در روز از نمایشگرها، خطر را به طور محسوسی بالا می‌برد.
- مالش چشم : از مالش چشم خودداری کنید. مالش روزانه ی چشم که بسیاری از افراد در طول روز انجام می دهند در برخی افراد به مرور باعث ایجاد و یا پیشرفت بیماری قوز قرنیه می شود. اینجا کلیک کنید و مقاله با قوز قرنیه را مطالعه فرمایید. مالش آرام چشم در موارد ضروری اشکالی ندارد.
- وسایل تیز را ازدسترس کودکان خارج کنید. سالانه موارد قابل توجهی از آسیب چشم کودکان ناشی از اجسان تیز مانند کارد خانگی در سراسر جان گزارش می شود.
- والدین لازم است که در مراسم و مهمانی ها از قرار دادن کار های نوک تیز خودداری کنند. و همچنین باید بر رفتار آنها نظارت کنند. در این رابطه حتما این مقاله (کلیک کنید ) را هم بخوانید.
دوران جوانی و میانسالی
- رعایت قانون ۲۰-۲۰-۲۰: هنگام مطالعه یا کار با کامپیوتر و موبایل، هر ۲۰ دقیقه به مدت ۲۰ ثانیه به فاصله ی ۲۰ فوت( ۶ متری) نگاه کنید تا چشم استراحت کند.
- استفاده صحیح از موبایل و کامپیوتر: صفحه نمایش باید در فاصله حدود ۵۰ سانتی‌متر و کمی پایین‌تر از سطح چشم قرار گیرد. مقاله ی کامپیوتر و چشم (با کلیک اینجا ) را هم مطالعه فرمائید تا نکات بیشتری در این باره را ملاحظه کنید.
- محافظت در برابر نور خورشید: استفاده از عینک آفتابی با فیلتر UV هنگام خروج از منزل ضروری است. تماس اشعه یو وی با چشم در بروز بیماری هایی مانند تومورهای پلک و ناخنک چشم و آب مروارید و بیماری های شبکیه تاثیر دارد.
- تغذیه مناسب: مصرف میوه‌ها و سبزیجات رنگی مانند هویج، اسفناج، پرتقال و ماهی به سلامت شبکیه کمک می‌کند. بیماری دژنراسین (تحلیل) وابسته به سن شبکیه در افرادی که تغذیه سالم ( یعنی رژیم غذایی مدیترانه ای) دارند بروز کمتری دارد.برای آشنایی بیشتر با رژیم غذای مدیترانه ای اینجا کلیک کنید.
- پرهیز از مصرف خودسرانه لنزتماسی: استفاده از لنزهای تماسی باید با رعایت بهداشت کامل و زیر نظر چشم پزشک باشد.
- چکاپ منظم: بعد از ۴۰ سالگی، احتمال بروز بیماری‌هایی مثل آب سیاه (گلوکوم) ، آب مروارید ، بیماری شبکیه یا کاهش دید نزدیک بیشتر می‌شود. معاینه دوره‌ای چشم هر ۱ تا ۲ سال توصیه می‌شود.
- از مالش چشم خودداری کنید. مالش روزانه ی چشم که بسیاری از افراد در طول روز انجام می دهند در برخی افراد به مرور باعث ایجاد و یا پیشرفت قوز قرنیه می شود. در این مقاله (کلیک کنید ) با قوز قرنیه بیشتر آشنا شوید. مالش آرام چشم در موارد ضروری اشکالی ندارد.
- این دوران زمان فعالیت های شغلی بسیاری از افراد است. آسیب به چشم یک فرد بالغ که نان آور خانه هم هست نتایج ناگواری دارد.
- بسیاری از آسیب های چشم در حوادث حین کار پیش می‌آیند. این حوادث گاهی در محیط خانه پیش می آید و گاهی درمحیط کار.
- لازم است همیشه از عینک محافظ چشم استفاده شود. باید برای مواجهه با آسیب مواد شیمیایی به چشم احتیاط کنید. برای اطلاعات بیشتر در مورد سوختگی شیمیایی چشم به این مقاله (کلیک کنید ) مراجعه کنید.
مدیریت بیماری‌های زمینه‌ای:
کنترل دیابت و فشار خون بسیار مهم است، زیرا این بیماریها می‌توانند باعث آسیب‌های جدی به چشم شوند. در مراحل اولیه ی این بیماریها فرد متوجه آسیب های چشمی نیست و تنها پس از پیشرفته شده بیماری خود فرد متوجه می شود. پس معاینات چکاپ دوره ای در این افراد مهم است . بر اساس وضعیت بیماری هر شش ماه تا یک سال بهتر است معاینه انجام شود.
- نور کافی برای مطالعه: در این سن چشم‌ها به نور بیشتری نیاز دارند؛ پس هنگام مطالعه یا کار، محیط باید روشن باشد.
- استراحت بین کارها:
- کار طولانی با رایانه یا موبایل بدون استراحت می‌تواند خشکی و خستگی چشم ایجاد کند. استفاده از اشک مصنوعی در صورت نیاز مفید است.
نکات عمومی برای همه سنین
- نزدن دست آلوده به چشم: شست‌وشوی مرتب دست‌ها و پرهیز از مالیدن چشم‌ها مانع بسیاری از عفونت‌ها می‌شود.
- حفاظت در محیط کار و ورزش:
- هنگام کار با مواد شیمیایی، جوشکاری یا ورزش‌های پرخطر، استفاده از عینک ایمنی الزامی است.
- خواب کافی: کم‌خوابی می‌تواند باعث خستگی، خشکی و سیاهی زیر چشم شود.
- نوشیدن آب کافی: مصرف آب کافی به حفظ رطوبت طبیعی چشم کمک می‌کند.
- مراجعه به چشم‌پزشک در صورت علائم غیرعادی:
- تاری دید ناگهانی، درد، دوبینی، دیدن جرقه‌های نوری یا لکه‌های شناور باید جدی گرفته شود.
سلامت چشم در هر سنی نیازمند توجه است.
از کودکی تا میانسالی باید به سبک زندگی، تغذیه، استفاده صحیح از وسایل دیجیتال، و انجام معاینات منظم اهمیت داد.
با رعایت این نکات ساده می‌توان از بسیاری مشکلات پیشگیری کرد و دیدی سالم و شفاف برای سال‌های آینده داشت.
